Większość osób niesłyszących na co dzień posługuje się językiem migowym, ale są też takie, które komunikują się zarówno językiem migowym jak i językiem polskim w mowie i piśmie. Dla większości niesłyszących język migowy jest językiem pierwszym. Dlaczego tak jest? Skąd się to bierze? Otóż wiąże się to z edukacją i wychowaniem. Duża grupa dzieci głuchych rozpoczyna i kontynuuje edukację w szkołach lub przedszkolach dla głuchych, w których spotyka się z językiem migowym przyjmując tą drogę komunikacji jako całkowicie naturalną i oczywistą. Natomiast część dzieci niesłyszących jeszcze na etapie dzieciństwa poznaje język migowy jako podstawowy środek komunikacji z głuchymi rodzicami i dlatego dla tej grupy społecznej ten język jest językiem pierwszym. Ponadto są też rodzimi użytkownicy tego języka i może być on przekazywany „z ojca na syna”. Język migowy jest najmłodszym językiem spośród około 6000 języków z całego świata. Polski Język Migowy (PJM) jest językiem naturalnym dlatego, że spełnia wymagane warunki:
− jest dwuklasowym systemem znaków posiadającym swoją gramatykę i słownik,
− jest wykorzystywany przez daną grupę społeczną (dotyczy to głównie środowiska osób głuchych),
− za jego pomocą można rozmawiać o wszystkich sprawach i na wszystkie tematy, nie ma tu ograniczeń.
Język migowy ma swoją gramatykę, która wbrew pozorom nie należy do łatwej w nauce. Jest tu wiele reguł gramatycznych, które dla osób słyszących są trudne do zrozumienia głównie z tego powodu, że jest to język przestrzenny, a więc wymagający myślenia obrazowego i korzystania z wyobraźni. Trudność polega na tym, że osoby słyszące komunikują się odbierając i nadając komunikaty głównie drogą foniczno-słuchową, niewymagającą skupienia uwagi wzrokowej na mówcy. Natomiast w komunikatach migowych, oprócz kanału wzrokowego, ważną rolę odgrywają elementy niemanualne, a w szczególności: położenie tułowia i głowy (odchylenia, zwroty ciała do poprzedniej pozycji) oraz mimika. Występowanie tych elementów należy do gramatyki języka migowego, choć może wydawać się, że jest to pantomima. Trudności w rozgraniczeniu fonologii, morfologii i składni w języku migowym związane są między innymi z nieco inną niż w językach fonicznych strukturą komunikatów w tym języku. Dzięki funkcjonalnej niezależności artykulatorów takich jak np. dłoń lewa, dłoń prawa czy twarz, możliwe jest równoczesne nadawanie kilku znaków. W wielu przypadkach sposób łączenia tych znaków jest ściśle określony przez reguły gramatyczne.
W anglojęzycznej wersji Wikipedii podano, że Polski Język Migowy posługuje się znakami zbliżonymi do francuskiego języka migowego. W rzeczywistości PJM pochodzi od niemieckiego języka migowego i należy do grupy „niemieckiej”, a nie „francuskiej” jak podano w źródle. Przypuszcza się, że alfabet PJM może być wzorowany na Francuskim Języku Migowym (LSF), gdyż zarówno w polskiej jak i anglojęzycznej Wikipedii tylko tyle napisano o powiązaniach tych dwóch języków. PJM może mieć jakąś przeszłość związaną z LSF, ale w okresie nazywanym Old Polish Sign Language (zob. French Sign Language family), tylko jak na razie nie ma źródeł potwierdzających lub zaprzeczających tej teorii. Gdy patrzy się na francuski język migowy widać, że może mieć jakieś cechy wspólne z PJM, ale równie dobrze może mieć te cechy wspólne z rosyjskim językiem migowym. Wszystko wskazuje na to, że PJM jest najbardziej podobny do rosyjskiego i niemieckiego języka migowego (German Sign Language). Poniekąd może to być związane z historią Polski, zwłaszcza z okresu zaborów, gdy była dokonywana rusyfikacja i germanizacja języka polskiego. Również język używany w zaborze austriackim miał wpływ na zapożyczenia znaków migowych do PJM. Starsze pokolenie Głuchych określa swój język jako „stary migowy”. Gdy się ich obserwuje w czasie migania, widać, że używają znaków niemieckich lub rosyjskich. Stwierdzenie zawarte na portalu pl.wikipedia.org „(…) jest powiązany z Francuskim Językiem Migowym. Wykorzystuje jednoręczny alfabet manualny Starofrancuskiego Języka Migowego” jest zwodnicze, gdyż po przeczytaniu pierwszego zdania powstaje pytanie: w jaki sposób jest powiązany? W jakim stopniu i charakterze? Drugie zdanie nie wyjaśnia tej kwestii, gdyż odwołuje się do Starofrancuskiego Języka Migowego, a nie do Francuskiego Języka Migowego. Może raczej definicja powinna być tak sformułowana: „Polski Język Migowy jest powiązany z Francuskim Językiem Migowym, ponieważ wykorzystuje jednoręczny alfabet manualny Starofrancuskiego Języka Migowego”. Więcej informacji jest dostępnych pod linkiem: https://pl.wikipedia.org/wiki/Polski_j%C4%99zyk_migowy
Źródło: pl.wikipedia.org
język przestrzenny – lokalizacja znaków migowych jest zmienna. Wykorzystuje ona różne miejsca i poziomy przestrzeni w stosunku do nadawcy i odbiorcy, co pozwala na budowanie różnych wypowiedzi z użyciem tych samych znaków.
elementy niemanualne – wspomagają lub modyfikują przekaz, należą do nich: położenie tułowia, głowy, mimika. Ich stosowanie może nasuwać skojarzenia z pantomimą, należy jednak pamiętać, iż owe elementy stanowią ważną część gramatyki języka migowego, gdyż służą wykorzystaniu przestrzeni, tworzeniu wypowiedzi nielinearnych, modyfikowaniu znaczenia wypowiedzi. Przykładem może być wykorzystanie elementów mimicznych w zasygnalizowaniu pytania lub ruchy tułowia służące tworzeniu znaków kierunkowych, dzięki którym możemy na przykład pokazać rozmowę kilku osób.
fonologia – w polskim języku migowym nie ma dźwiękowych odpowiedników fonemów, są natomiast ich realizacje wizualne składające się na zespół cech dystynktywnych. Dotyczy to w szczególności konfiguracji ręki (układu), niemniej może się też odnosić do pozostałych parametrów znaków takich jak lokalizacja, ruch, orientacja dłoni czy sygnały niemanualne.
morfologia – zgodnie z definicją, morfologia to dziedzina lingwistyki zajmująca się formami odmiennych części mowy (fleksją) oraz słowotwórstwem. Nie ulega wątpliwości, że PJM ma bogatą i bardzo produktywną morfologię. W wyniku procesów morfologicznych zachodzących w PJM pojedyncze znaki migowe zmieniają swoje znaczenie. Dotyczy to chociażby znaków czasownikowych (np. przy znakach/czasownikach kierunkowych), derywatów rzeczownikowych (np. przy tworzeniu wyrazów pochodnych przez dodawanie formantów słowotwórczych do wyrazów podstawowych), wspomnianych wcześniej klasyfikatorów.
składnia w języku migowym – to opis budowy wypowiedzeń i ich klasyfikacja. Bada funkcje różnych wypowiedzeń oraz wyrazów w wypowiedzeniu. Analizuje też sposób wyrażania poszczególnych części wypowiedzenia.
artykulator – środek przekazu języka np. znak migowy może być przekazany za pomocą dłoni i mimiki twarzy. Artykulatory są od siebie niezależne co oznacza, że znak migowy można przekazać dłonią lewą lub prawą.
