Zmiana, jaką jest rozpoczęcie nauki w szkole średniej, a dodatkowo zamieszkanie w internacie, może być stresującym wydarzeniem w życiu młodego człowieka. Nowa szkoła, nowe wymagania edukacyjne, nowe miejsce zamieszkania, nowi ludzie, nowe miasto, a dla niektórych nowy sposób komunikowania się, wszystko to, dla jednych może być niezwykle pasjonujące i łatwe od samego początku, dla innych nieco trudniejsze. Na ogół nasi uczniowie szybko przystosowują się do nowych warunków, tylko niektórzy potrzebują nieco więcej czasu, aby otwarcie cieszyć się z bycia w nowej szkole i z dorosłości, która zbliża się dużymi krokami. W pierwszym okresie pobytu w nowym miejscu czasem pojawia się lęk zmianą albo obawa przed nieznanym. Najczęściej przyzwyczajanie do nowego miejsca następuje szybko, po 2-3 tygodniach, ale może też trwać dłużej, nawet do 6 miesięcy. Po tym czasie łatwiej, przyjemniej i w pełni można wykorzystywać to, co oferuje nowa szkoła i rówieśnicy.
Jakie mogą być objawy trudności adaptacyjnych?
Nastolatek może doświadczać lęku, niepokoju, smutku, niepewności, czasem czuje złość i jest nerwowy, ma tzw. nastrój gniewno-drażliwy. Mogą pojawić się też trudności organizacyjne, brak motywacji i planowania. Wtedy uczniowie mogą mieć problemy z podejmowaniem decyzji, stawianiem celów do realizacji czy skupieniem na nauce. Może tak się zdarzyć, że wstydzą się innych osób, kolegów, nauczycieli i zachowują się inaczej niż zwykle. Czasem osoba doświadczająca trudności nie prosi o pomoc – zamyka się w sobie. Wszystkie te zachowania w okresie adaptacji są normą, a wychowawcy, nauczyciele, specjaliści szkolni są czujni i zawsze reagują w takich sytuacjach.
Od czego zależy radzenie sobie w nowej sytuacji?
To, jak młody człowiek radzi sobie, zależy od wielu czynników, ale w największej mierze od:
– doświadczeń życiowych z przeszłości,
– innych zmian, do których nastolatek musiał już się zaadoptować,
– postaw rodziców (nadopiekuńczość nie sprzyja łatwej adaptacji),
– cech osobowości i temperamentu nastolatka,
– wypracowanych sposobów radzenia sobie ze stresem, a także od tego, jak sprzyjające i miłe jest nowe środowisko, czyli rówieśnicy i pracownicy szkoły.
Na doświadczenia życiowe, strategie wychowawcze rodziców i cechy nie mamy już wpływu, ale możemy wspierać ucznia i doskonalić jego umiejętność radzenia sobie w nowej sytuacji. Wszyscy w ośrodku staramy się pozytywnie wpływać na atmosferę tego miejsca i dbać o klimat relacji w szkole i w internacie, tak aby każdy czuł się dobrze.
Co może zrobić rodzic, aby wspomóc proces adaptacji dziecka w nowej szkole?
Warto od samego początku budować pozytywny obraz nowej szkoły. Ośrodek to nowy dom dla nastolatków, wszyscy tworzymy jego atmosferę i wizerunek. Wszelkie wypowiedzi nacechowane negatywnymi emocjami mogą powodować niepewność i lęk, a w konsekwencji wydłużyć proces adaptacji. Zachęcanie do angażowania się w życie ośrodka, zdobywanie dodatkowych informacji o szkole, o ludziach w niej pracujących wiąże emocjonalnie z nowym miejscem. Nastolatek ma wtedy większy wpływ na kształtowanie miejsca, w którym przebywa. Mobilizowanie dzieci do uczestnictwa w zajęciach dodatkowych, projektach, w wyjściach i w wycieczkach pozwoli na szybsze nawiązanie relacji rówieśniczych, budowanie kontaktu z wychowawcami i nauczycielami, a także na zdobywanie cennych doświadczeń i wiedzy.
Aby dziecko dobrze poczuło się w nowym miejscu z dala od rodziców, należy mu pokazać swoje zaufanie, być przy dziecku, gdy zauważysz, że tego potrzebuje. Często to rodzice słabiej radzą sobie z rozstaniem, czyli wyprowadzeniem się nastolatka do internatu. Szukają wtedy kontaktu, oczekują od niego regularnych informacji. Najlepszym rozwiązaniem jest czekanie, gdy dziecko będzie mieć czas, to odezwie się na pewno.
Pamiętajmy, jeśli młody człowiek nie kontaktuje się zbyt często z rodzicem, oznacza to zwykle dobre radzenie sobie i dojrzałość. Celem dojrzewania jest uzyskanie samodzielności, wobec tego rzadszy kontakt dziecka z opiekunem oznacza właściwe przygotowanie do dorosłego życia.
Wspieranie samodzielnych sposobów radzenia sobie przez nastolatka
W procesie przystosowywania się ważne są także strategie stosowane samodzielnie przez nastolatka, które rodzic może aktywnie wspierać. Znajomość tego zagadnienia przez rodzica jest niezwykle istotna. Każdy człowiek ma swoje wypróbowane sposoby radzenia sobie ze stresem czy z trudnościami, dzięki wsparciu rodzicielskiemu te strategie mogą być doskonalone. Im szybciej dziecko odzyska równowagę i zacznie w pełni wykorzystywać swoje możliwości, tym lepiej. Z tego względu warto wspierać jego sposoby radzenia sobie i zachęcić je do zastosowania wymienionych propozycji:
– szukania wsparcia społecznego wśród kolegów i koleżanek – jako rówieśnicy posiadają podobne doświadczenia,
– proszenia o pomoc dorosłych: wychowawców, nauczycieli, pedagogów, psychologów lub innych osób – po to tu są,
– mimo smutku, obaw, niepewności czy złości zachęcać do bycia uśmiechniętym i przyjaznym dla innych – dobro zawsze wróci,
– gdy wydarzy się coś niemiłego, rozmawiać z dzieckiem, by nie oddawało tym samym – to do niczego dobrego nie prowadzi,
– podjęcia starań, by znaleźć pozytywne strony różnych sytuacji – pozytywne emocje dają siłę do lepszego pokonywania trudności,
– koncentrowania się na zadaniach do wykonania, nauce, stawianiu sobie celów do realizacji – nie będzie czasu na smutek i niepewność, wszystko szybciej minie,
– zwracania się do nauczycieli o pomoc w nauce, aby nie była źródłem dodatkowego stresu,
– zachęcanie do „świętowania” nawet drobnych sukcesów, np. wyjście na spotkanie ze znajomymi lub sprawienia sobie przyjemności,
– rozwijania pasji, znalezienia ciekawych zajęć dodatkowych, które będą dawały radość i zachęcenie, by robić tego więcej,
– częstego ruszania się, uprawiania sportu, bo to bardzo pomaga w obniżonym nastroju – wydzielają się wtedy hormony szczęścia,
– uśmiechania się i dbania o dobry humor, bo buduje relacje z ludźmi,
– niekoncentrowanie się na negatywnych emocjach, np. na strachu, złości, to zwiększa niemiłe uczucia, które wtedy „rosną”,
– w atmosferze poufności i bezpieczeństwa omówienia problemu z psychologiem lub z pedagogiem szkolnym – tam otrzymuje się wsparcie.
Kiedy zgłosić się po pomoc?
W każdym momencie. Warto jednak pamiętać, że uczeń nie jest sam! Wokół jest wielu przyjaznych ludzi, którzy pomogą. Gdyby trudności adaptacyjne utrzymywały się, to należy skorzystać z porady pedagoga lub psychologa szkolnego. Pomoc w tym zakresie udzielana jest również rodzicom uczniów. Wszystkim nam zależy na szybkiej, niezakłóconej adaptacji uczniów, na ich rozwoju i na sukcesach. Korzystanie z pomocy specjalistów to wyraz świadomości i dojrzałości.
Urszula Sitnik
psycholog w OSWG
psycholog w OSWG
