Z badań prowadzonych przez Fundację Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy wynika, że w Polsce rocznie rodzi się około 600 dzieci z wadą słuchu. Oznacza to, iż u 1.6 dziecka na 1000 urodzonych dzieci występuje problem ze słuchem. Słuch jest tym zmysłem, który odgrywa zasadniczą rolę w poznawaniu otoczenia, warunkując rozwój mowy i języka. Stopień ubytku słuchu ma, podobnie jak rodzaj niedosłuchu, wpływ na jakość odbioru i na wytwarzanie dźwięków mowy.
Zgodnie z klasyfikacją Międzynarodowego Biura Audiofonologii BIAP rozróżniamy następujące stopnie ubytku słuchu:
Rehabilitacja osób niesłyszącycyh oznacza zespół działań leczniczych, organizacyjnych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i społecznych zmierzających do osiągnięcia przy aktywnym uczestnictwie tych osób, możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia oraz integracji społecznej.
Od chwili stwierdzenia u dziecka wady słuchu powinno być ono natychmiast objęte specjalistyczną opieką. Brak odpowiednio wcześnie prowadzonej stymulacji słuchu, prowadzi do zmian w strukturach mózgu, które odpowiedzialne są za funkcje słuchowe. Jeśli do dziecka nie będą docierały bodźce akustyczne, nie będzie pobudzany nerw słuchowy i ośrodek słuchu w mózgu, tym samym funkcje te nie będą się rozwijały. Znaczna plastyczność mózgu u małych dzieci wskazuje na konieczność wczesnego zastosowania aparatu słuchowego lub implantu ślimakowego. Zaopatrzenie dziecka w aparat słuchowy bądź zastosowanie implantu ślimakowego jest warunkiem podjęcia wychowania słuchowego, a więc wykorzystania resztek słuchowych do rozwoju mowy dziecka.
Wychowanie słuchowe stosujemy u dzieci, u których uszkodzenie słuchu nastąpiło przed opanowaniem mowy. Trening słuchowy dotyczy dzieci, u których uszkodzenie słuchu nastąpiło po okresie opanowania mowy. Ma na celu przypomnienie dźwięków znanych. Wychowanie słuchowe powinno być prowadzone od chwili stwierdzenia u dziecka ubytku słuchu. Nadrzędnym celem wczesnego wychowania słuchowego jest opanowanie systemu językowego. Istotnym elementem wpływającym na powodzenie w terapii jest dostosowanie właściwej metody do indywidualnych możliwości dziecka.
Podjęcie jak najwcześniej rehabilitacji przez dziecko z wadą słuchu, umożliwia:
– poprawę słyszenia;
– opanowanie języka;
– wzbogacenie słownictwa.
Stopnie ubytku słuchu i trudności w przyswajaniu mowy oraz stosowane metody
Obecnie istnieją trzy kierunki w wyborze właściwych metod kształcenia i rehabilitacji dzieci z uszkodzonym słuchem:
• pierwszy – naśladuje rozwój mowy dziecka słyszącego, zakładając, że u dziecka z wadą słuchu jest on jedynie rozciągnięty w czasie;
• drugi – uwzględnia odrębność osoby niesłyszącej i w związku z tym skierowany jest na sposoby komunikacji używane tylko przez nią, tzn. np. język migowy;
• trzeci – zakłada, że uszkodzenie jakiegoś zmysłu zaburza spostrzeganie, poszukuje więc sposobu ułatwiającego niesłyszącym odbiór języka. Do niego zaliczymy np. metodę fonogestów.
Metoda audytywno–werbalna (słuchowo-słowna) – oznacza nauczanie mowy na drodze słuchowej według zasady „słuchaj i patrz”. Konieczne jest wczesne wyposażenie dziecka w aparat słuchowy lub implant ślimakowy oraz to, by dziecko wychowywało się w otoczeniu ludzi mówiących. Metoda audytywno-werbalna zakłada otaczanie dziecka mową. Prowadzimy konwersację z dzieckiem nawet wtedy, gdy ma ono ograniczoną możliwość wypowiadania się w sposób foniczny. Rola rodziców polega na ułatwianiu komunikowania się dziecku w sytuacjach codziennych i pomoc w odkrywaniu znaczenia słów i reguł posługiwania się nimi. Proces opanowania języka w przypadku dziecka z uszkodzonym słuchem przebiega zgodnie z cyklem rozwojowym.
Metoda werbo-tonalna – kładzie duży nacisk na rozwój percepcji słuchowej. Łączy ruch ciała i rytm muzyczny w celu rozwoju komunikacji językowej. W metodzie werbo-tonalnej wykorzystuje się aparaturę wzmacniającą dźwięki, która służy poprawie jakości odbioru dźwięku. Jest to m.in. podłoga wibracyjna, słuchawki, mikrofon, pelota wibracyjna (odbiór czuciowy). Każda samogłoska ma przyporządkowany rekwizyt, który stosowany jest do wywoływania i utrwalania danej głoski, np. samogłosce [a] przyporządkowany jest pompon.
Metoda oralna – zaleca się od najwcześniejszego dzieciństwa porozumiewanie się z dzieckiem mową ustną. Kształcenie mowy opiera się na wykorzystywaniu odczuć słuchowych, dotykowych, wzrokowych, związanych z percepcją dźwięków. Dziecko ma nie tylko słuchać swojej mowy, ale ją widzieć i czuć. Rodzice oraz surdopedagog organizują i wykorzystują sytuacje prowokujące do rozmowy.
Fonogesty – są to umowne ruchy jednej dłoni, wykonywane na wysokości twarzy mówiącego. Celem tej metody jest pomóc niesłyszącemu odbiorcy w dokładnym odczytywaniu mowy z ust. Ruchom towarzyszy głośne i wyraźne mówienie. Fonogesty nie zastępują mówienia, lecz je uzupełniają. Dzięki specjalnemu systemowi układów dłoni można łatwo rozpoznawać dźwięki mowy pojawiające się w wypowiedzi, szczególnie głoski trudne do odróżnienia za pomocą słuchu i odczytywania z ust.
Daktylografia – to jedna z form porozumiewania się oparta na odpowiednich układach palców jednej lub obydwu dłoni. Każdej literze lub liczbie odpowiada określony znak daktylograficzny. Zazwyczaj litery prezentowane są za pomocą odpowiednich układów prawej ręki położonej na wysokości twarzy i po prawej stronie.
Język migany – sztucznie utworzona forma przekazu kinestetycznego wykorzystująca znaki języka migowego i gramatykę języka polskiego. Występuje w połączeniu z mową dźwiękową lub bezgłośnym wypowiadaniem słów i zdań.
Język migowy – system znaków, które mają postać gestowo-mimiczną oraz zbiory reguł rządzących związkami i konstrukcjami komunikatów. Jest to typowy język pozycyjny, w którym stosunki gramatyczne oznaczane są za pomocą wyrazów pomocniczych, szyku i cech prozodycznych.
Niezależnie od zastosowanej metody sukces dziecka z wadą słuchu zależy od umiejętności i współpracy dużej grupy specjalistów oraz rodziny. Szczególnie w przypadku edukacji oralnej zespół ten obejmuje:
• dziecko i jego rodzinę,
• pediatrę lub lekarza rodzinnego,
• laryngologa,
• audiologa,
• logopedę,
• specjalistów metody oralnej,
• specjalistę wczesnej interwencji.
W OSWG obserwujemy z każdym rokiem zwiększającą się ilość uczniów, u których z pewnością można stwierdzić sukces w zakresie rehabilitacji mowy i słuchu.
LITERATURA:
Cieszyńska J., Od słowa przeczytanego do wypowiedzianego, Kraków 2000.
Dłużniewska A., Model pracy z uczniem niesłyszącym lub słabo słyszącym, w: Podniesienie efektywności kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Materiały szkoleniowe, Warszawa 2010.
Domagała-Zyśk E., Karpińska-Szaj K., Uczeń z wadą słuchu w szkole ogólnodostępnej. Podstawy metodyki nauczania języków obcych, Kraków 2011.
Gunia G., Terapia logopedyczna dzieci z zaburzeniami słuchu i mowy. Wybrane problemy teorii i praktyki surdologopedycznej, Kraków 2006.
red. Kosmalowa J., Rehabilitacja dzieci i młodzieży z uszkodzonym narządem słuchu, Warszawa 2001.
Kurkowski Z.M., Trochymiuk A., Muzyka E., Standard postępowania logopedycznego w przypadku zaburzeń słuchu, w: Logopedia, tom 37, Lublin 2008.
Muzyka-Furtak E., Terapia surdologopedyczna w ujęciu komunikacyjnym, w: red. Milewski S., Kaczorowska-Bray K.
Logopedia. Wybrane aspekty historii, teorii i praktyki. Gdańsk 2012.
Orłowska-Popek Z., Trudności uczniów niesłyszących w językowym opisie uczuć, w: red. Milewski S., Kaczorowska-Bray K., Logopedia. Wybrane aspekty historii, teorii i praktyki. Gdańsk 2012.
Prożych A., Radziszewska-Konopka M., Dźwięki marzeń. Ogólnopolski Program Rehabilitacji Małych Dzieci z Wadą Słuchu. Poradnik dla rodziców i specjalistów pracujących z dziećmi z wadą słuchu, www.fundacjaorange.pl (pobrano 25.02.2013).
Hanna Jurojć
